Historie
Dialectvereniging Veldeke kent een historie die nu bijna 100 jaar geleden, in 1926, is begonnen. Toen kwamen in Maastricht een aantal notabelen bij elkaar die zich ongerust maakten over het teruglopende gebruik van het Limburgs dialect. Die zorg was niet nieuw: al in de 18e en 19e eeuw vinden we publicaties waarin de vrees wordt uitgesproken dat het dialect teloor zal gaan onder invloed van aanvankelijk het Frans en later het Nederlands als officiële taal. In 1926 wordt de beoefening en in stand houding van de Limburgse dialecten voor het eerst in verenigingsverband gepropageerd. De naam Veldeke verwijst naar de dichter Henric van Veldeke, die acht eeuwen eerder zijn verzen schreef in de toentertijd gebezigde streektaal. Maar aanvankelijk schreef men de naam nog met puntjes tussen de letters waarmee Veldeke een afkorting werd voor het motto: Voor Elk Limburgs Dialect Een Krachtige Eenvormigheid. Daarmee werd enerzijds verwezen naar de veelvormigheid van de dialecten die Limburg rijk was (en is) terwijl anderzijds het streven naar uniformering van spelling en weergave daarvan werd uitgedrukt.
De spelling
De kwestie van de spelling zal Veldeke tot op de dag van vandaag achtervolgen. Ondanks herhaalde pogingen om de klankrijkdom van de diverse dialecten in schrijfwijze en leestekens te vangen (de laatste Spellingwijzer dateert van 2003), hanteren veel auteurs nog steeds hun eigen lokale varianten. Die lokale verschillen leiden er in de loop van de jaren dertig van de vorige eeuw toe dat in diverse plaatsen lokale Veldeke-kringen worden opgericht. Kerkrade loopt daarbij voorop, Valkenburg volgt op de voet. Het uitvoeren van toneelvoorstellingen in het plaatselijk dialect vormt een belangrijke drijfveer. Veldeke Limburg geeft van begin af aan een tijdschrift uit waarin voornamelijk literaire dialectteksten uit de hele provincie worden afgedrukt. Ook wordt het publiceren van wetenschappelijk onderzoek naar taalkundige onderwerpen gestimuleerd. Dit tijdschrift – eenvoudig ‘Veldeke’ genaamd – zal lange tijd de belangrijkste activiteit van de vereniging blijven. In de redactie zijn indertijd prominente Limburgers actief als Winand Roukens, Edmond Jaspar, Sjeng Tans en Piet Stroeken.
De oorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog doet zich het opvallende verschijnsel voor dat het aantal leden van Veldeke explosief groeit. Onder het regime van een vreemde bezetter zoeken Limburgers naar een manier om de verbondenheid met hun eigen geboortegrond , provincie en land aan te halen. Veldeke voorziet klaarblijkelijk in die behoefte want het ledenaantal stijgt gedurende eerste oorlogsjaren van 300 tot ruim 800. Hoewel Veldeke verplicht wordt zich in te schrijven bij de Kultuurkamer, wordt het tijdschrift inhoudelijk weinig in de weg gelegd. Wellicht is het voor een buitenstaander moeilijk te lezen dialect een reden voor die relatieve vrijheid. Wellicht ook draagt het ‘volkseigen’ karakter van het aandachtsgebied van Veldeke bij aan verminderde argwaan van de bezetter. Dat verhindert niet dat individuele redactieleden en propagandisten van Veldeke problemen ondervinden met de Duitse bemoeienis, wat hen noopt een stap terug te doen. Ook levert het groeiende ledental problemen op bij de verdeling door de bezetter van het schaars beschikbare papier. Ondanks die tegenslagen en hindernissen weet Veldeke tamelijk goed op de been te blijven gedurende de oorlogsjaren.
Kringen
De groei die Veldeke doormaakt gedurende de oorlogsjaren zet zich door na de bevrijding. In steeds meer plaatsen worden lokale Veldeke-kringen opgericht. En met succes: de eerste bijeenkomst met voordrachten in het dialect van de Kring Venlo trekt 500 bezoekers. De toeloop van belangstellenden en leden leidt er ook toe dat de taalkwestie onderwerp van velerlei disputen wordt. Tegenstanders van het dialect verwijten Veldeke in zijn tijdschrift enkel ‘rijmelarij’ te publiceren die zich niet kan meten met het literaire gehalte van teksten in het Nederlands. Ook de verdenking dat kinderen die met het dialect zijn opgevoed, een achterstand oplopen in het gebruik van het Nederlands (en daardoor minder kansen maken op de arbeidsmarkt), doet opgeld. Dat remt Veldeke niet in zijn ijver om met publicaties en presentaties van proza, poëzie en zang in het dialect steeds meer aan de weg te timmeren. Vanaf nu wordt vol ingezet op het oprichten van lokale kringen bij het bereiken van de Limburgse bevolking. En niet zonder resultaat: momenteel (2017) bedraagt het aantal leden van Veldeke meer dan 2800, verdeeld over 10 lokale kringen.
Over de historie van Dialectvereniging Veldeke is in 2016, ter gelegenheid van het 90-jarig bestaan, een boek verschenen waarin de ontwikkeling – in voor- en tegenspoed – van de vereniging uitgebreid is gedocumenteerd en toegankelijk beschreven:
Drs. Luc Wolters, Veldeke Limburg 1926-2016, Roermond 2016.
Het boek is nu voor de prijs van € 5,- (exclusief verzendkosten) te bestellen via de webwinkel op deze website.