Veldgewas: Laot ’t leech mae aan

 

Weer ei nuuj jaor. Jubeljaor veur ’t Limburgs: zilver, 25 jaor haer erkind es regionaal taal.

Mótte v’r de vaan oetsjtaeke, die mit de Limburgse lieuw? Ich zól neet weite woveur neet. In de jaore zöstig zoog ’t d’r sjlech oet veur de Nederlandjse dialekte. Die móste zich rap eine sjlupjas gelje, wo ze vervolges in begrave waerde. Heurde me. Sjtinge ze de revolutie in de waeg?

Lekker mis H.H. taalgelierde. Bel dus hermenie en sjötterie, gaef uch zelf medalies en lintjes, veer mótte get vere wo dae foeteltitel van Max nieks biej is.
Wie zit det aevel mit de wörkelikheid. Good ei jaor geleje waerde Code Rood oetgerope veur ’t Limburgs.

Limburgs? Besjteit det dan? Ich wil dit nag eine kier trökhaole. Biej de verkezingen in miert dit jaor wól die aardige vrouw die veur ’t plattelandj is, Pas gluif ich, die wól reklaam make veur häör pertie; ze hauw al tekste  in ‘t Fries, Drents, Gronings – Haegs Rótdams meugde ouch mitdoon, wiejer dus nao ’t Braobantjs, Limbu – oei: de sjtreektaalfunctionaris mailde häör: ’t guf gein Limburgs. Waat zól dan in Marksnaam erkind zien? Ich dink det ich dao wiejer euver zjwiege mót. Veldgewas is veurluipig genóg.

Dit woor ’t elfde jaor van Veldgewas. Ei jaor mit pech en mismood, mae waal 24 aafleveringe versjik. Nae: de leste twie aafleveringe zien neet versjik via de mail, mae gepubliceerd op de site van Veldeke. Bedank en danke danke.

Allei, twie dozien aafleveringe. Neet nieks. ’t Wore d’r mier gewaes wen ich neet det fuitje gemaak hauw wodoor ich alle mailadresse poter woor. Deils opgelos, mae de mailadresse van de laezers van Veldgewas mótte nag oet de groten houp gehaold waere; veer zien aardig op waeg daomit.

Adresse, mae Veldgewas zelf? Det kuump en kwagkelt, is op waeg gewaes nao de IC, mae reep zich weer biejein. Mós waal, den boete Veldgewas guf ’t bao nieks mie veur en in Oos Taal.
Mót det noe weer? Nae, veer mötte aardig zien óngerein. Enne: dao waert ummer nag gesjreve. Zuug waat de sjtichting LIMx ós te melje haet: De ‘coronaposter’ van de hand van de Italiaanse kunstenaar Fabio Vettori is naar Fries voorbeeld ook in de Limburgse taal gemaakt. De poster is een strip over de algemene coronamaatregelen, die te downloaden is in een Noord-, Midden- en Zuid-Limburgse variant. Buurthuizen, verenigingen, zorginstellingen, gemeentes, cafés, enz. kunnen de poster ophangen in hun fysieke locatie.

En dao zit de pien: de fysieke locatie van Veldgewas is ’t aope veldj van vreuger, berm die me in ’t zuje miete neump (en me neet mie zuut), de hoogsjtambungerte van ’t Heuvellandj, sjpers en krotte, weie aan weerskenj van de Maas, verhaole euver törf en kuuj veur de ploog.

Noe höbs doe dich zelf de bóks oetgedaon Kupers. Sjtauns se dich daoveur nag det jóngere neet in ’t Limburgs sjrieve? Mit diene boerekraom van vreuger, d’n tied van poejakke mit sjöp en reek. Wie meint geer? Ich höb ’t euver sjrieve: leefs good, boeiend sjrieve. Ich heur det jóngere op alderlei zoegeheite sociale media zitte en det dao Limburgse wäörd te zeen zien. Mae mót ich det geklets sjrieve neume? Jao? – sjik ins get nao Veldgewas. Allein aevel wen die digi-taal beheurlik get echte Limburgse wäörd haet.

Wie det noe weer? Die jóngere op Facebook, Instagram sjrieve en sjpraeke waal degelik Limburgs. Good, en mesjiens waert dit mitgeteld mit biej de óngerzeukinge wieväöl Limburgers nag dialek sjpraeke. Sjpraeke? Zeker, Zuug (weer) wie LIMx ós wies en wiezer wilt make:

• Cijfers laten zien dat driekwart van de Limburgers dialect spreekt en negentig procent dat prima verstaat. Het is daarmee een belangrijk onderdeel én tegelijkertijd een steunpilaar van de Limburgse identiteit. Verwatering ligt echter altijd op de loer: vooral tijdens bijeenkomsten in het bedrijfsleven, de politiek, de zorg, het onderwijs of andere maatschappelijke en publieke sectoren. Dat is vreemd vinden wij, dialect spreken roept immers positieve gevoelens op. Hoe geef je die streektaal nu een podium in de ambtenarij en het zakenleven? Met de LIMx Roadshow.
• Met LIMx presenteren we het Limburgs dialect als een hoogwaardig streekproduct en maken we een nieuwe doelgroep met een eigentijdse benadering bewust van de positieve effecten van dialect spreken. Alleen zo kan het dialect overleven, door het in het dagelijks leven met elkaar te spreken.

Ich mós aan macrameje dinke, euver d’n toen haer mit de naoberse euver de gezónrobót kalle. Ich mein: wen me gezónrobót zaet, sjprik me dan Limburgs? Waal dialek, krek wie ’t Haegs of Rotjeknors (R’dams). Paul Prikken zaliger en ich (die van ’t AGL, ’t Algemein Gesjreve Limburgs) zagte, dachte det allein ein taal wo (good) in gesjreve waert besjtaon blief. Vraog veur ei proofwirk Limburgs: waat is hiej mis mit? De lieraar kan verduutsje det in ’t Letien sjitterend gesjreve is, mae geine sjprik ’t nag. Contra: waat is in ’t Limburgs gesjreve seer Henric van Veldeke? Bao nieks mie wies 1880, en ’t waert waal nag vólop gesjpraoke.

Sjtök baeter vraog: woveur zólle jóngere ónger de veertig verhaole in ’t Limburgs sjrieve. Ich weit det neet. ’t Antjwaord kan zien: waat mótte ze mit die verhaole. Op de mert veurlaeze? Podcast van make? Waem hölp? Det waerde dees waek dudelik: de provins. Mesjiens dan. Hanneke Drohm van De Limburger citeert de nuje deeputé van cultuur, Geert Gabriels oet Wiert: ‘het college van Gedeputeerde Staten maakt in 2022 en 2023 95.00 euro per jaar vrij voor het Limburgs’.

Estebleef. Volges de deputee aevel geit det geldj biejnao gans nao projecten die gericht zijn op jonge Limbugers van 0 tot en met 18 jaar. Tja, die kónne nag zös zeve maol gaon sjtumme. Hiejmit is eine breie graaf gegrave tösse zegk de sjrievers van noe, van Veldgewas en de serie Platbook aan d’n eine kantj, en kienjer, tieners en anger jóngere. Ein watersjeijing. Gelökkig guf ’t nag eine vaerman:

Ein döbbeltje

Vur ’t vaergeld kump de vaerman naeve.
Get extra’s, zoewiej ein fuujke,
Ken emes um klamp gaeve
Gevare mót ter waere,
En hae ken van ’t loeën goôd laeve.

Haer en truuk in helle wink in kaoj en hets
Veurt hae ’t vaer beej idder waer.

De landing vult wiej ein heilend sakrament.
Emes rup: ’De mazzel hè?’
De Vaerman ripposteert: ’Jao, en de krets.’
Wat tet is, det wet hae neêt.

Ein jungske boek zich vur ein döbbeltje van zilver
mit ein halve Beatrix aan eine kank.
Doe ware zeej aan lank.
Truuk geit gevare wir ’t vaer.

Godelieve Goedele van Gemen

Ein döbbeltje van zilver. Mós geer mesjiens dinke aan Platbook? Dao is gein geldj mie veur – nao 25 deile.

Dao waert nag miere gevare. Een hond in Geleen is op Kerstavond om het leven gekomen bij een aanrijding met een auto. (Bericht in de Krant).

Vur Mosje en den hónk in Gelaen

Kepot gevare

Einen hónk in Gelaen is vriêdigaovend
um ‘t laeve gekómme
beej ein aanriejing mit einen auto.

Vruger hoôt tet, det einen hónk 
kepot gevare waar dór eine wage.

In Gelaen paafde emes bómme aaf
waovan einen hónk zich zoê hel versjrók
det wie einen haas hae oppe luip ging

zoê krek wiej ózze kater Mosje
jaore truuk in Baolder in de Bóng

platgereje loóg hae dao twieë daag
te laat vur niejts in de gazet
wiej ich um vóng.

Godelieve Goedele van Gemen, Baolder 26-12-2021

Wiejer höb ich nieks gesjik gekrege euver de Nejaor (kinmirk van ’t gesjpraoke Limburgs: alderlei klinkers trökbringe toet de zoegeheite sjtóm E: de perochie van keplaon Pesjtoers, meterie (pus), petatte.  Is dit al ins good bekeke? Ach ja, det Limburgs. Ik höb zelf mae get gesjreve.

Aone titel.

Muibel mit laje. Kan veur de gank zien, nachkeske, graasj. Ein van de laje leut ei sjniejsel oet de gezet zeen. Aod, broensig al. Achterop wint Zuid-Korea mit 5-1 van Oezbekistan. Zien die good gesjneje. De kapper vreuger woor geine sjnieder, hae sjneej dich waal de haor: haorsjnieder; veer sjneje ouch ’t graas – knippe woor Hollesj.  Zal waal, ich woor ’t sjniejsel al aan ’t laeze. Laes  mit:

• De diek drei miljoon luuj van de Euregio Maas Rien höbbe ammaol ‘tzelfde lief, det waert op zoeget dezelfde meneer behanjeld wen ’t krank is, mae sjei mich meug wen die behanjeling aan d’n angere kant van ein grens passeert, ein grens die d’r neet mie is, polletiek oetgegump. Verzekeringe sjpoeze, ze wille dets dich det ram zelf betaals. Ein veurdeil guf ‘t: lakes en daekes zien neet neudig den doe kriegs ein vaatsmanj pepere euver dich haer. Gedeuns wo me oere euver kan kemmele. Det deej me giester in ’t gouvernemint aan de Maas, wo dokters, plege… 

Allei, ich doon de laaj toew. Waat mót me hiejvan dinke.

Ich dink det wen ich miene vader gewaes woor, en daobiej eine doordujer, det d’r mesjiens ein echte gezet gewaes zól zien, of nag woor, wo dit berich in sjting. Pap woor van 1900. Wen d’r (nae ich) in ’36 euver ein einheidstaal begós woor, en in die daag woor dao kal van, efkes d’n aorlog doorbiete, Herrijzend Nederland, Limburg kreeg einen eige umroop, lang veur anger achterblievers, en wen ze dao, waat ze efkes deje, nuuts in dialek gebrach hauwe,  dan zól mesjiens ein van de gezette (’t goof d’r doe nag veer) in ein algemein Limburgs oetgekómme zien.

Wakker waere Kupers. Gojemörge. Koppel sjoen daag gewins, druime woot geer baeter van waert, en wiejer alle goods det geer uch zelf wins. En det Veldgewas weer sjoon gedichter, verhaole en zkv’tjes krieg. Zalig Nejaor.

En es besjloet ’t nejaorsgedich det Har Sniekers veur Veldeke sjreef. Det haet op ’n sjieke kaart gesjtange en op de site van Veldeke en in de Veldeke Nuutsbreef, mae wie dök neet waert op d’n teevee get herhaold. Har is neet van ’t wegkroepe, hae zaet: doot de blinje neet toew, kroep neet in einen hook mae laot ’t leech aan. Leech det angere ouch kónne zeen.

Mörge

D’r mót örges in de zale, lokale,
kirke en kefees nog eine echo hange –
de klank van stumme en zank

van luuj oet ’t dörp, van jónk toet aod,
die spuueldje, vergaderdje, rippeteerdje
en baejdje – minse óngerein.

Noe zeen ze aeve weg,
mörge kómme ze weer –
laot ’t leech mer aan.

Har Sniekers